Choć bardzo byśmy sobie tego życzyli, nie zawsze mowa naszego dziecka rozwija się w sposób prawidłowy. Przychodzi taki moment, kiedy rodzic zauważa, że jego dziecko mówi gorzej, niż rówieśnicy, bądź nie mówi wcale. I co dalej? Panika? Czy lepiej udawać, że wszystko jest dobrze? Ani jedno ani drugie rozwiązanie nie jest dobre. Czas do logopedy...
Przyczyn tego zjawiska może być wiele. Skupmy się na jednej z nich, czyli opóźnionym rozwoju mowy (ORM). Jest to określenie bardzo ogólne. Stosowanie go jest uzasadnione zwykle u dzieci do około 3 roku życia, u których nie można stwierdzić przyczyny opóźnień w rozwoju języka. Jest to wstępna diagnoza, która w dalszym etapie wymaga zweryfikowania.
Opóźniony rozwój mowy stwierdza się w przypadku, gdy kompetencje językowe wykształcają się w stopniu niewystarczającym do osiągnięcia efektywnego porozumiewania się z innymi lub nie wykształcają się w ogóle. W ORM zaburzone mogą być artykulacja i gramatyka wypowiedzi. Znacznie ograniczony jest także zasób słownictwa dziecka. Wolniejsze tempo nabywania zdolności językowych może dotyczyć zarówno czynności mówienia, jak i rozumienia.
Co powinno zwrócić naszą uwagę?
- późniejsze pojawienie się gaworzenia (norma: 6-9 miesiąc życia)
- późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych (pod koniec 2 roku życia dziecko powinno operować zdaniami prostymi, a pod koniec 3 r.ż. złożonymi)
- zbyt długo utrzymujące się nieprawidłowe struktury gramatyczne
- przedłużający się okres swoistej mowy dziecięcej
ORM można podzielić na:
Samoistny opóźniony rozwój mowy (SORM). Jest to zaburzenie o charakterze pierwotnym o bardzo trudnej do ustalenia etiologii. Przyjmuje się, że może być związane z późniejszym dojrzewaniem włókien nerwowych, co wpływa na wolniejsze tempo przewodzenia bodźców do mięśni, które biorą udział w mówieniu. U dzieci z SORM impulsy te bywają zbyt słabe lub docierają do ośrodków mózgowych z opóźnieniem. Dziecko zaczyna mówić dopiero wtedy, gdy osiągnie dojrzałość psychomotoryczną. SORM może być także uwarunkowany dziedzicznie. Istotne jest to, że dziecko ma sprawny słuch i prawidłowo rozwija się intelektualnie.
W skład SORM wchodzi:
* Proste opóźnienie rozwoju mowy - zdolność mówienia rozwija się wg normalnych etapów, ale z opóźnieniem, które powinno wyrównać się samoistnie ok. 3 r.ż. (dalszy rozwój powinien przebiegać już zgodnie z normą, bez zakłóceń); znacznie gorsza jest ekspresja mowy od jej rozumienia. Dziecko zazwyczaj posługuje się pojedynczymi głoskami, bądź sylabami.
* Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (SLI od ang. Specyfic Language Impairment)- definiowane często jako zaburzenie nie wywołane czynnikami anatomicznymi, medycznymi, bądź upośledzeniem umysłowym. Jest zatem spowodowane trudnymi do ustalenia przyczynami, których nie można bezpośrednio wiązać z zaburzeniami neurologicznymi, ani zaniedbaniami ze strony środowiska. Pozawerbalna inteligencja dziecka jest w normie, jego słuch nie jest uszkodzony, aparat fonacyjny i artykulacyjny także w normie, nie wykazuje cech zaburzeń umysłowych, bądź społecznych... Zatem dlaczego ma problemy z mówieniem?
Trudności te zwykle przejawiają się jako upośledzenie normalnych wzorców nabywania umiejętności językowych już od wczesnych stadiów rozwoju. Dziecko ma problemy nie tylko z artykułowaniem dźwięków, stosowaniem nawet prostych konstrukcji gramatycznych, budowaniem wypowiedzi, lecz także (co istotne!) z rozumieniem wypowiedzi innych osób. Jego pamięć fonologiczna również słabo funkcjonuje. SLI w przeciwieństwie do prostego opóźnienia rozwoju mowy nie wyrównuje się samoistnie i zawsze ma konsekwencje w przyszłości! Dziecko przejawia trudności w czytaniu i pisaniu, ma trudności z ortografią, ponadto widoczne są zaburzenia związków interpersonalnych, co jest bezpośrednio związane z problemami w komunikacji. Widoczne są również odchylenia w zakresie emocji i zachowania.
Niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM) - jest to opóźnienie spowodowane konkretnymi czynnikami. Wynika np. z uszkodzeń słuchu, upośledzenia umysłowego, uszkodzeń neurologicznych, uszkodzeń obwodowych narządów mowy (np. rozszczepy wargi, podniebienia), bądź jest skutkiem zaniedbań ze strony środowiska. Może także towarzyszyć afazji, dyzartrii, dyslalii, jąkaniu, autyzmowi, niedosłuchowi, mózgowemu porażeniu dziecięcemu itd. W przypadku terapii NORM istotne jest ustalenie przyczyny opóźnienia.
Istnieje obecnie wiele rodzajów terapii które logopeda może stosować w pracy z dziećmi z opóźnionym rozwojem mowy. Jednak obojętnie, którą metodę wybierze logopeda, zawsze najważniejsza jest współpraca logopedy z rodzicami, to na rodzicach spoczywa ciężar pracy z dzieckiem w domu. Nawet najlepszy logopeda, nie jest wstanie zbyt wiele zrobić, bez współpracy z rodzicami. To Wy - rodzice jesteście kluczowym elementem terapii. Nie bójcie się pytać nawet o rzeczy na pierwszy rzut oka banalne i oczywiste, często odpowiedzi na nie Was zaskoczą ale jednocześnie dadzą poczucie bezpieczeństwa, że z problemami dotyczącymi mowy waszego dziecka nie jesteście sami.
Nasuwa się pytanie, kiedy do logopedy, oczywiście czym wcześniej tym lepiej, nawet z najmniejszymi wątpliwościami co do rozwoju mowy dziecka, warto udać się na konsultację do logopedy i rozwiać wszystkie swoje obawy i wątpliwości. Jeżeli terapia okaże się konieczna, to w przypadku opóźnionego rozwoju mowy, każdy dzień jest istotny, aby zacząć terapie jak najprędzej.
mgr Katarzyna Sudoł - logopeda
Gabinet Terapii Logopedycznej Muftak w Płońsku